مقدمه:

خونریزی گوارشی (GIB: Gastrointestinal Bleeding) به نشت خون از هر نقطه‌ای از دستگاه گوارش گفته می‌شود و یکی از شایع‌ترین فوریت‌های داخلی است که ممکن است خفیف و مزمن یا حاد و تهدیدکننده حیات باشد.

تشخیص سریع محل خونریزی و اقدام درمانی به موقع، نقش مهمی در کاهش مرگ‌ومیر بیماران دارد.

تقسیم‌بندی:

بر اساس تظاهر بالینی:

- آشکار (Overt): خونریزی آشکار با علائمی چون ملنا (مدفوع قیری)، هماتمز (استفراغ خونی)، یا هماتوشزیا (مدفوع خونی روشن).

- پنهان (Occult): خونریزی پنهان که تنها با آنمی یا آزمایش خون مخفی در مدفوع آشکار می‌شود.

بر اساس آناتومی:

- فوقانی (Upper): خونریزی از دهان تا لیگامان تریتز (اثنی‌عشر).

- تحتانی (Lower): خونریزی از دیستال لیگامان تریتز تا مقعد.


اتیولوژی‌های شایع و ریسک فاکتور ها:

شایع‌ترین علل خونریزی فوقانی:

- زخم معده و دوازدهه (Peptic Ulcer Disease)

- واریس‌های مری

- گاستریت و ازوفاژیت

- سندرم مالوری-ویس


ریسک فاکتورهای خونریزی فوقانی:

- مصرف NSAIDs و آسپرین

- سیروز و فشار ورید پورت

- مصرف الکل

- عفونت H. pylori

- استرس شدید فیزیولوژیک (مثلاً در ICU)


شایع‌ترین علل خونریزی تحتانی:

- دیورتیکولیت و خونریزی دیورتیکول‌ها

- بیماری‌های التهابی روده (IBD)

- هموروئید و شقاق

- نئوپلاسم‌ها

- آنژیودیسپلازی


ریسک فاکتورهای خونریزی تحتانی:

- سن بالا

- سابقه یبوست مزمن

- بیماری‌های عروقی

- مصرف ضدانعقادها و ضد پلاکت‌ها

اپیدمیولوژی:

شیوع خونریزی گوارشی سالانه در جهان حدود ۱۰۰ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر است. UGIB بیشتر از LGIB رخ می‌دهد و نسبت آن‌ها تقریباً ۳ به ۱ است.

در ایران:

طبق مطالعات انجام‌شده در بیمارستان‌های آموزشی، زخم دوازدهه و گاستریت ناشی از H. pylori و NSAID شایع‌ترین علل UGIB هستند.

در LGIB نیز هموروئید و بدخیمی‌های کولون شیوع بالاتری دارند.

علائم:

علائم بسته به محل و شدت خونریزی متغیر است:

- هماتمز، ملنا، هما توشزیا

- سرگیجه، سنکوپ، تپش قلب

- افت فشار خون و شوک در موارد شدید

- خستگی و رنگ‌پریدگی در موارد مزمن

شرح حال و معاینه:

در شرح حال باید به مصرف داروها، سابقه بیماری‌های گوارشی، سابقه خونریزی، و علائم همراه توجه کرد.

در معاینه باید علائم حیاتی، معاینه شکم، معاینه مقعد (DRE) و بررسی ملنا یا خون تازه بررسی شوند.

عوارض:

- شوک هیپوولمیک

- آنمی شدید

- نیاز به انتقال خون

- نارسایی ارگان‌ها در خونریزی‌های شدید

- مرگ (خصوصاً در سالمندان یا بیماران با بیماری زمینه‌ای)

پیشگیری:

- پرهیز از مصرف بی‌رویه NSAIDs (مانند آسپرین)

- درمان H. pylori در بیماران پرخطر

- استفاده از PPI در بیماران در ICU یا با سابقه خونریزی

- کنترل فشار خون پورت در بیماران سیروتیک

درمان:

درمان دارویی اولیه:

تجویز PPI وریدی، پایدارسازی همودینامیک، استفاده از داروهای وازوپرسور در واریس‌ها (مثل اوکتروتاید).

درمان آندوسکوپیک:

هموستاز با کلیپس، تزریق آدرنالین، یا کوتر.

درمان جراحی:

در مواردی که با آندوسکوپی یا درمان‌های طبی کنترل نشود یا خونریزی شدید و مداوم باشد.

درمان LGIB:

معمولاً با کولونوسکوپی و در صورت نیاز آنژیوگرافی و امبولیزاسیون انجام می‌شود.