مقدمه:

سندرم روده تحریک‌پذیر (Irritable Bowel Syndrome - IBS) یکی از شایع‌ترین اختلالات عملکردی گوارشی است که با شکایاتی مانند درد شکمی، نفخ، تغییر در دفعات یا قوام مدفوع (یبوست یا اسهال) بدون وجود علت عضوی قابل تشخیص مشخص می‌شود.

این بیماری کیفیت زندگی بیماران را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما معمولاً با عوارض جدی همراه نیست.

اتیولوژی و ریسک فاکتور ها:

علت دقیق IBS مشخص نیست، اما عوامل متعددی مانند اختلال در محور مغز-روده، تحرک غیرطبیعی روده، حساسیت احشایی، عفونت‌های گوارشی قبلی (post-infectious IBS)، تغییرات در میکروبیوم روده، استرس‌های روانی و ژنتیک در پاتوفیزیولوژی آن نقش دارند.

اپیدمیولوژی:

شیوع IBS در جوامع مختلف بین ۱۰ تا ۲۰ درصد گزارش شده است. این بیماری بیشتر در زنان، به‌ویژه در دهه‌های سوم و چهارم زندگی، دیده می‌شود.

اغلب بیماران در ابتدا با شکایات گوارشی غیراختصاصی به پزشک مراجعه می‌کنند و تشخیص با رد سایر بیماری‌ها انجام می‌شود.

در ایران:

مطالعات انجام‌شده در ایران نشان می‌دهد که شیوع IBS در جمعیت عمومی کشور بین ۱۰ تا ۱۵ درصد است.

عوامل فرهنگی، استرس‌های اجتماعی، و سبک زندگی در شیوع بالاتر در برخی استان‌ها نقش دارند.

زنان در ایران نیز نسبت به مردان بیشتر مبتلا می‌شوند.

علائم:

علائم اصلی IBS شامل موارد زیر است:

- درد یا ناراحتی شکمی که با دفع مدفوع بهبود می‌یابد

- تغییر در الگوی دفع (یبوست، اسهال یا تناوب هر دو)

- نفخ، احساس دفع ناقص یا اضطرار در دفع

- علائم اغلب با استرس تشدید می‌شوند و در شب کمتر دیده می‌شوند.

شرح حال و معاینه:

تشخیص IBS بر اساس معیارهای Rome IV انجام می‌شود که شامل درد شکمی مکرر حداقل یک روز در هفته در ۳ ماه گذشته همراه با حداقل دو مورد از موارد زیر است:

1- ارتباط با دفع مدفوع

2- تغییر در دفعات دفع

3- تغییر در شکل یا ظاهر مدفوع

معاینه فیزیکی معمولاً طبیعی است. در صورت وجود علائم هشداردهنده (مانند کاهش وزن، خون در مدفوع، تب یا سابقه فامیلی سرطان کولورکتال)، باید بررسی‌های تکمیلی انجام شود.

عوارض:

این بیماری به ندرت باعث عوارض فیزیکی می‌شود، اما می‌تواند باعث کاهش شدید کیفیت زندگی، اضطراب، افسردگی، غیبت از کار و هزینه‌های بالای درمانی شود. همچنین در برخی بیماران، ترس از غذا خوردن یا اجتناب از اجتماع دیده می‌شود.

پیشگیری:

با توجه به علت نامشخص، پیشگیری کامل ممکن نیست، اما مدیریت استرس، تغذیه سالم، خواب کافی و فعالیت بدنی منظم می‌توانند خطر بروز یا شدت علائم را کاهش دهند.

درمان:

درمان IBS به نوع غالب آن (یبوست‌غالب، اسهال‌غالب یا نوع مختلط) بستگی دارد:

تغذیه و روان‌درمانی:

استفاده از رژیم کم FODMAP، درمان شناختی-رفتاری، مشاوره روانی

دارویی:

در نوع اسهال‌غالب: لوپرامید، الوسترون (با احتیاط)

در نوع یبوست‌غالب: فیبر، ملین‌های اسموتیک، لیناکلوتاید

داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای یا SSRI در بیماران با درد مزمن یا اضطراب

جراحی:

در IBS کاربرد ندارد مگر در مواردی که به اشتباه بیماری عضوی تشخیص داده شده باشد و جراحی غیرضروری انجام شده باشد.